Uppáhalds tónlistarstílar

Fyrir nokkru efndi ég á þessum vettvangi - minni bloggsíðu - til skoðanakönnunar um uppáhalds tónlistarstíla lesenda.  Þetta er ekki skoðanakönnun sem mælir músíksmekk almennings - vel að merkja.  Einungis músíksmekk lesenda bloggsíðunnar.  Niðurstaðan speglar að lesendur séu komnir af léttasta skeiði eða þar í grennd.  Það gerir könnunina áhugaverðari fyrir minn smekk.  Mér kemur ekkert við hvaða músík börn og unglingar aðhyllast. 

  Nú hafa 1000 atkvæði skilað sér í hús.  Stöðuna má sjá hér til vinstri á síðunni.  Niðurstaðan kemur að mörgu leyti á óvart.  Og þó.  Hún er þessi:

1. Þungarokk 16.1%

2. Djass 15.5%

3. Pönk/nýbylgja 15%

4.  Reggae (world music)  13,2%

5.  Þjóðlagatónlist (órafmögnuð)  10,8%

6.  Blús  7,6%

 

7  Rapp/hipp-hopp  6,2%

8  Skallapopp/píkupopp  6,1%

9  Sítt að aftan/80´s  5,8%

10  Kántrý  3,8%

  

Reglur eru reglur

  Stundum á ég erindi í pósthús.  Oftast vegna þess að ég er að senda eitthvað áhugavert út á land.  Landsbyggðin þarf á mörgu að halda.  Ég styð þjónustu við hana.  Enda er ég dreifbýlistútta úr Skagafirði.  Margt þykir mér skrýtið,  svo skilningssljór sem ég er.  Ekki síst þegar eitthvað hefur með tölvur að gera. 

  Þegar pakki er sendur út á land þarf að fylla út í tölvu fylgibréf.  Þar þarf í tvígang að skrá inn póstnúmer sendanda og póstnúmer viðtakanda.  Þegar allt hefur verið skráð samviskusamlega þarf að prenta það út á pappír,  klippa hann niður og líma yfir með þykku límbandi.  Ódýrara og handhægara væri að prenta það út á límmiða.  

  Á dögunum var ég að senda vörur til verslunarkeðju út á landi.  Ég kann kennitölu þess utanbókar.  En í þetta sinn komu elliglöp í veg fyrir að ég myndi kennitöluna.  Ég bað afgreiðslumann um að fletta kennitölunni upp fyrir mig.  Hann neitaði.  Sagði sér vera óheimilt að gefa upp kennitölur.  Það væri brot á persónuvernd. 

  Við hlið hans var tölva sem ég hafði aðgang að til að fylla út fylgibréf.  Sem ég og gerði.  Þetta var spurning um hálfa mínútu eða svo.  Ég spurði hver væri munurinn á því að ég fletti upp fyrir framan hann kennitölu eða hann gerði það.  Svarið var:  Þú ert í rétti til þess en ekki ég. 

  Já,  reglur eru reglur. 

Hártískan

  Tískan er harður húsbóndi.  Ekki síst hártískan.  Oft veldur lítil þúfa þungu hlassi.  Eins og þegar fjórir guttar í Liverpool tóku upp á því að greiða hárið fram á enni og láta það vaxa yfir eyrun á fyrri hluta sjöunda áratugarins (6-unni).  Þetta kallaðist bítlahár.  Það fór eins og eldur um sinu um heimsbyggðina.  Svo leyfðu þeir hárinu að síkka.  Síða hárið varð einkenni ungra manna.  Svo sítt að það óx niður á bak og var skipt í miðju. 

  Löngu síðar komu til sögunnar aðrar hártískur.  Svo sem pönkara hanakambur og þar á eftir "sítt að aftan". 

  Margt af því sem um hríð þótti flottast í hártísku hefur elst mis vel.  Skoðum nokkur dæmi:

      

Söluhrun - tekjutap

 

 Sala á geisladiskum hefur hrunið,  bæði hérlendis og erlendis.  Sala á geisladiskum hérlendis var 2019 aðeins 3,5% af sölunni tíu árum áður.   Sala á tónlist hefur þó ekki dalað.  Hún hefur að stærstum hluta færst yfir á netið.  

  98% af streymdri músík á Íslandi kemur frá sænska netfyrirtækinu Spotify.  Alveg merkilegt hvað litla fámenna 10 milljón manna þorp,  Svíþjóð,  er stórtækt á heimsmarkaði í tónlist.

  Tæpur þriðjungur Íslendinga er með áskrift að Spotify.  Þar fyrir utan er hægt að spila músík ókeypis á Spotify.  Þá er hún í lélegri hljómgæðum.  Jafnframt trufluð með auglýsingum. 

  Annar stór vettvangur til að spila ókeypis tónlist á netinu er youtube.com.  Þar eru hljómgæði allavega.    

  Höfundargreiðslur til rétthafa eru rýrar.  Það er ókostur.  Þetta þarf að laga.  

  Ókeypis músík hefur lengst af verið stórt dæmi.  Ég var í barnaskóla á Hólum í Hjaltadal á sjöunda áratugnum (6-unni).  Þar var líka Bændaskóli.  Nemendur í honum áttu svokölluð real-to-real segulbandstæki.  Einn keypti plötu og hinir kóperuðu hana yfir á segulbandið sitt.

  Nokkru síðar komu á markað lítið kassettusegulbandstæki.  Flest ungmenni eignuðust svoleiðis.   Einn kosturinn við þau var að hægt var að hljóðrita ókeypis músík úr útvarpinu.  Það gerðu ungmenni grimmt.  

  Með kassettunni varð til fyrirbærið "blandspólan".  Ástríðufullir músíkunnendur skiptust á safnspólum.  Þannig kynntu þeir fyrir hver öðrum nýja spennandi músík.  Síðar tóku skrifaðir geisladiskar við því hlutverki. 

  Sumir rétthafar tónlistar skilgreina ókeypis tónlistarspilun sem tekjumissi.  Það er rétt að sumu leyti.  Ekki öllu.   Þegar ég heyrði nemendur Bændaskólans á Hólum blasta Bítlaplötum þá blossaði upp löngun í Bítlaplötur.  Sem ég síðar keypti.  Allar.  Fyrst á vinyl.  Svo á geisla. 

  Ég veit ekki hvað litla kassettutækið sem hljóðritaði lög úr útvarpinu skilaði kaupum á mörgum plötum.  Þær voru margar.  Sem og blandspólurnar. 

  Stór hluti þeirra sem spilar músík á Spotify og youtube.com kynnist þar músík sem síðar leiðir til plötukaupa.  Eða mætingu á hljómleika flytjenda.  Á móti kemur að mörg lög sem menn spila á Spotify og youtube.com hefði hlustandinn aldrei keypt á plötu.  Fólk tékkar á ótal lögum og flytjendum án þess að heillast af öllu.  Þess vegna er rangt að reiknað tap á höfundargreiðslum sé alfarið vegna spilunar á öllum lögum.   

  Netveiturnar hafa ekki drepið tónlist í föstu formi.  Vinyllinn er í stórsókn.  Svo brattri að hérlendis hefur sala á honum átjánfaldast á níu árum.  Sér þar hvergi lát á. 

    

   

Verða einhverntíma til nýir Bítlar?

 

  Bresku Bítlarnir,  The Beatles,  komu eins og stormsveipur,  fellibylur og 10 stiga jarðskjálfti inn á markaðinn á fyrri hluta sjöunda áratugarins (6-unni).  Þeir breyttu öllu.  Ekki bara tónlistinni.  Líka hugsunarhætti,  hártísku,  fatatísku...  Þeir opnuðu bandaríkjamarkað upp á gátt fyrir breskri tónlist.  Reyndar allan heimsmarkaðinn.  Rúlluðu honum upp.  Slógu hvert metið á fætur öðru.  Met sem mörg standa enn í dag.

  Um miðjan sjötta áratuginn var umboðsmaður þeirra í blaðaviðtali.  Hann fullyrti að Bítlarnir væru svo öflugir að ungt fólk myndi hlusta á tónlist þeirra árið 2000.  Hann hefði alveg eins getað nefnt árið 2021.  Hvergi sér fyrir enda á vinsældum þeirra og áhrifum.  

  Eitt sinn var John Lennon spurður hvor hljómsveitin væri betri,  The Rolling Stones eða Bítlarnir.  Hann svaraði eitthvað á þessa leið:  The Rolling Stones eru tæknilega betri.  Þeir eru fagmenn.  Við erum amatörar.  Enginn okkar hefur farið í tónlistarnám.  Við höfum bara fikrað okkur áfram sjálfir.  Engu að síður standast plötur okkar samanburð við hvaða plötur sem er. 

  Enn í dag eru Bítlaplötur í efstu sætum á listum yfir bestu plötur allra tíma.

  Fyrsta Bítlaplatan kom út 1963.  Síðasta platan sem þeir hljóðrituðu kom út 1969.  Ferillinn spannaði aðeins 6 ár.  Sterk staða þeirra allar götur síðan er þeim mun merkilegri.  Til þessa hefur engin hljómsveit komist með tær þar sem Bítlarnir hafa hæla.  Hverjar eru líkur á að fram komi hljómsveit sem jafnast á við Bítlana?  ENGAR!   

  Í Bítlunum hittust og sameinuðust tveir af bestu og frjóustu lagahöfundum sögunnar,  John Lennon og Paul McCartney.  John jafnframt einn albesti textahöfundurinn.  Paul á líka góða spretti.  Þeir tveir eru auk þess í hópi bestu söngvara rokksins.  Sömuleiðis flottir hljóðfæraleikarar.  Sérstaklega bassaleikarinn Paul. 

  Til liðs við þá komu frábær trommuleikari,  Ringo Starr,  og ljómandi góður og öruggur gítarleikari,  George Harrison.  Hann var fínn í að radda með þeim.  Þegar leið á ferilinn varð hann mjög góður lagahöfundur.  Svo mjög að á síðustu plötunni,  Abbey Road,  taldi John - og margir fleiri - hann eiga bestu lögin.

  Þetta allt skipti sköpum.  Ofan á bættist rík löngun Bítlanna til að fara nýjar leiðir.  Tilraunagleði þeirra gekk mjög langt.  Umfram margar aðrar hljómsveitir réðu þeir glæsilega vel við þau dæmi. Ennfremur vó þungt - afar þungt - að mikill kærleikur ríkti á milli þeirra.  Þeir voru áköfuðustu aðdáendur hvers annars.  Þeir voru sálufélagar og háðir hver öðrum.  Það hafði mikið að gera með erfiða lífsreynslu;  ótímabært fráfall mæðra og allskonar.  Bítlarnir voru á unglingsaldri þegar þeir kynntust og ólu hvern annan upp út ferilinn.  Fyrri eiginkona Johns,  Cynthia,  sagði að John og Paul hafi verið eins ástfangnir hvor af öðrum og tveir gagnkynhneigðir menn geta verið.   

  Margt fleira mætti nefna sem tromp Bítlanna.  Til að mynda háa greindarvísitölu þeirra allra, leiftrandi kímnigáfu og fjölhæfni.  Allir spiluðu þeir á fjölda hljóðfæra.  Þar af Paul á um 40 og þeir hinir á um 20. Á Bítlaárunum var sólógítarleikarinn George Harrison ágætur söngvari.  Trommarinn Ringo söng líka en söngrödd hans féll ekki að röddun hinna.  Rolling Stonsarinn Keith Richard hélt því fram í símtali við Paul að skilið hafi á milli hljómsveitanna að Bítlarnir skörtuðu 4 söngvurum en Stónsarar aðeins Mick Jagger.  Ágætt komment.  En margt fleira aðgreindi þessar hljómsveitir.             

 

Veitingaumsögn

 - Réttur:  International Basic Burger

 - Veitingastaður:  Junkyard,  Skeifunni 13A í Reykjavík

 - Verð:  1500 kr.

 - Einkunn:  ** (af 5)

  Hamborgarinn er vegan en ekki úr nautakjöti.  Samt bragðast hann eiginlega eins og grillaður nautakjötsborgari.  Alveg ljómandi.  Á matseðlinum segir að hann sé reiddur fram með tómatssósu,  sinnepi,  lauk og súrsuðum gúrkum.  Ég sá ekki né fann bragð af sinnepi.  Né heldur lauk.  Ég hefði gjarnan vilja verða var við sinnep og lauk.  Hinsvegar voru gúrkusneiðarnar að minnsta kosti tvær. 

  Borgaranum fylgdu franskar kartöflur og kokteilsósa.  Á matseðlinum segir að sósa sé að eigin vali.  Mér var ekki boðið upp á það.  Kokteilsósa er allt í lagi.  Verra er að hún var skorin við nögl.  Dugði með helmingnum af frönskunum.  Fór ég þó afar sparlega með hana.  Á móti vegur að frönskuskammturinn var ríflegur.   

  Junkyard er lúgusjoppa við hliðina á Rúmfatalagernum.  Á góðviðrisdegi er aðstaða fyrir fólk að setjast niður fyrir utan og snæða í ró og næði. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Á matseðlinum er mynd af hamborgara sem er mjög ólíkur raunverulegum International Basic Burger.  Við gætum verið að tala um vörusvik.  Auglýsingaborgarinn er til að mynda með osti og bólginn af meðlæti.   

        

Glæsilegur pakki

  Út er komin ljóðabókin "Staldraðu við".  Hún inniheldur 156 kvæði;  hvert öðru betra.   Höfundur er Ólafur F. Magnússon. Þetta er hans önnur ljóðabók.  Hin fyrri,  "Ástkæra landið",  kom út síðsumars í fyrra.

  Ólafur yrkir á hefðbundinn hátt með stuðlum, höfuðstöfum og endarími.  Ljóðin eru innhaldsrík og yrkisefnið fjölbreytt.  Þau lýsa ást höfundar á náttúru Íslands, lífinu og trú á hið góða,  vináttu og hamingjuna, svo fátt eitt sé nefnt.  Mörg fjalla um nafngreinda einstaklinga,  bæði lífs og liðna.  Jákvæður andi svífur yfir bókinni - þó einnig sé minnt á dekkri hliðar tilverunnar.  Töluvert er um uppbyggjandi heilræðisvísur.  

  Bókinni fylgir veglegur 12 laga geisladiskur.  Þar af eru níu áður óútgefin.  Upphafslagið er samnefnt bókinni,  "Staldraðu við".  Það er afar grípandi blús-smellur.  Ef hann er spilaður að morgni þá sönglar hann í hausnum á manni það sem eftir lifir dags.  Önnur lög eru ólík honum.  Þau eru hátíðleg og bera keim af klassískri tónlist,  þjóðlegum tónum og í sumum tilfellum sálmum.  Lög Ólafs hafa frá upphafi verið góð og falleg og eru stöðugt betri.

  Sama má segja um söng Ólafs.  Hann hefur alltaf verið ágætur söngvari.  Á síðustu árum hefur hann vaxið mjög sem söngvari.  Hann syngur af miklu öryggi, yfirvegun, einlægni og innlifun.  Annar söngvari á plö0tunni er Guðlaug Dröfn Ólafsdóttir.  Hún syngur líka á báðum fyrri diskum Ólafs.  Hún er lærð í klassískum söng.  Á plötunum syngur hún - blessunarlega - ekki í óperustíl.  Hún hefur snotra söngrödd.  Raddir þeirra Ólafs liggja mjög vel saman,  hvort heldur sem þau syngja raddað saman eða skiptast á að syngja kafla og kafla.

  Hægri hönd Ólafs í tónlistinni er Vilhjálmur Guðjónsson.  Hann útsetur lögin - sum ásamt Gunnari Þórðarsyni.  Hann spilar á öll hljóðfæri (um 20) ef frá er talinn gítarleikur Gunnars í sumum lögum.  Einnig radda þeir félagarnir.  Allt er þetta afgreitt snyrtilega af smekkvísi.  Útsetningarnar klæða lögin afskaplega vel.  Allt leggst á eitt með að ljóðabókin og platan eru glæsileggur pakki.  Virkilega flottur pakki. 

          

Staldraðu við

  Á dögunum kom út verkið Staldraðu við eftir Ólaf Friðrik Magnússon.  Um er að ræða pakka með ljóðabók og hljómdiski.  Hvorutveggja bókin og diskurinn eru gleðigjafar. Svo skemmtilega vill til að framarlega í bókinni rakst ég á flott kvæði sem heitir Jens Guð.  Það er þannig:

  Guðinn velur lögin vel

öðlingsmaður víst ég tel

að hann sé frá toppi í tá

tóna fagra greina má.

  Höfðingi er hann í lund,

hýr og glaður hverja stund.

Vel af gæsku veitir hann

veit ég ei margan betri mann.

  Gaman að þessu.  Þegar ég hef oftar hlustað á diskinn og lesið ljóðabókina mun ég gera betri grein fyrir pakkanum.   

 

Augnlæknir Johns Lennons

 

 Nú logar friðarsúla Johns Lennons skært í Viðey.  Sendir góða strauma og jákvæðar kveðjur út um allan heim.  Boðskapurinn er:  "Gefum friðnum tækifæri!" og "Allt sem þarf er kærleikur!"

  Unglingurinn John Lennon fylgdi ekki boðskap eldri Lennons.  Unglingurinn var árásargjarn og ofbeldishneigður.  Það rjátlaðist af honum. 

  Á áttunda áratugnum flutti John frá æskustöðvum sínum á Englandi til Bandaríkjanna - nokkru eftir að hann leysti upp frægustu hljómsveit allra tíma,  Bítlana.  

  Ég hef lesið ótal bækur um John Lennon.  Lengst af hefur vantað bók eftir augnlækni hans.  Sá rak gleraugnaverslun í New York,  steinsnar frá heimili Lennons.    

  Einn góðan veðurdag 1975 límdust tvö andlit við búðargluggann án þess að hann veitti því eftirtekt.  Blómasali í næsta húsi upplýsti undanbragðalaust að þar hafi John og Yoko verið á ferð.  Það var svo gott sem staðfest næsta dag.  Um það bil sem versluninni var lokað laumuðust John og Yoko inn í hana.  

  Afgreiðsludaman var frá Gana.  Hún vissi ekkert hvaða fólk þetta var.  Hún vissi heldur ekki í hvaða heimsálfu hún var stödd. Hún vissi ekki einu sinni að til væru heimsálfur.   Hún gaf þeim tíma.  Hann - sjónfræðingurinn - fór hinsvegar á taugum.  Óttaðist að klúðra öllu og lenda í fyrirsögnum slúðurblaða um augnlækni sem greindi blindan Bítil ranglega.  

  Allt gekk vel og John valdi nokkrar keimlíkar umgjarðir.  Allar í "ömmugleraugnastíl".  Er sjónglerjafræðingurinn bað um símanúmer til að láta vita þegar gleraugun væru tilbúin fór John í baklás.  En tók gleði sína á ný er hann bauð John að skrifa númerið í kóða við pöntunina. 

  Næstu ár kom John af og til í verslunina.  Ýmist til að uppfæra gleraugun eða láta laga umgjörð þeirra.  Þegar Yoko var með í för var kappinn slakur.  Hún hafði róandi áhrif á hann.  Margir fleiri hafa vottað það.  Hún stóð alltaf í bakgrunni,  hljóðlát og kurteis.  Það var sláttur á kauða er hann var einn á ferð.

  Dag einn kom John með Julian son sinn í búðina.  Hann vildi að strákurinn fengi ömmugleraugu.  Sá var ekki til í það.  Hann valdi hermannagleraugu. 

  Öðru sinni kom John með Sean son sinn í bakpoka. 

  Augnlæknirinn spurði John aldrei út í Bítlana.  Honum lærðist snemma að John væri af verkalýðsstétt og kynni því vel við stéttlausa New York.  Sem að vísu var rangt.  John var af millistétt en, jú,  skilgreindi sig alltaf til verkalýðsstéttar.  Fósturmamma hans hamraði á því við hann alla ævi að hann væri af millistétt.  Hann var hinsvegar svo svo harður á því að vera í verkalýðsstétt að hann samdi um það lagið "Working Class Hero".  Í Bretlandi skiptir stéttskipting risamiklu áli.  Það eiginlega gerist ekki að einhver felli sig niður um stétt.  Þess í stað rembast margir við að hækka sig um stétt þegar munur er lítill á efri verkalýðsstétt eða neðri miðstétt.  

  Eitt sinn lét sjónfræðingurinn liggja frammi bókina "A Spanian in Work" eftir John,  vonandi að hann myndi bjóðast til að árita hana.  John brást glaður við en bauðst aldrei til að árita hana.  Í annað sinn var John í heimsókn og spurði upprifinn:  "Er þetta Paul?"  Sjónfræðingurinn hafði ekki veitt því athygli að í útvarpinu hljómaði lag með Paul.  Í annað sinn gaf Lennon viðskiptavini ráð við val á gleraugum. Þóttist vera augnlæknir.

  Svo var hann myrtur 1980,  nánast í hlaðvarpa gleraugnabúðarinnar.  

Afi og Trúbrot

  Á æskuheimili mínu,  Hrafnhóli í Hjaltadal,  var hefð fyrir jólaboðum.  Skipst var á jólaboðum við næstu bæi.  Það var gaman.  Veislukaffi og veislumatur.  Fullorðna fólkið spilaði bridge fram á nótt.  Yngri börn léku sér saman.  Þau sem voru nær unglingsaldri eða komin á unglingsaldur glugguðu í bækur eða hlustuðu á músík.

  Í einu slíku jólaboði 1969 bar svo við að í hús var komin splunkuný plata með hljómsveitinni Trúbroti. Þetta var fyrsta plata hljómsveitarinnar.  Dúndur góð og spennandi plata.  Lokalagið á henni heitir Afgangar (nafnið hljómar ekki vel á færeysku.  Eða þannig.  Á færeysku þýðir orðið brundur).  Þar er bróðir minn ávarpaður með nafni - ásamt öllum hans nöfnum.  "Þarna ertu Stebbi minn / sanni og góði drengurinn. / Þú ert eins og afi þinn / vænsti kall, já, og besta skinn."

  Við bræður - ég 13 ára - lugum í afa að lagið væri um Stebba bróður og afa.  Afi - alltaf hrekklaus - trúði því.  Hann fékk mikið dálæti á laginu og allri plötunni.  Þó að hann þyrfti að staulast kengboginn með erfiðismunum á milli hæða þá lét hann sig ekki muna um það til að hlusta enn einu sinni á "lagið um okkur".  

  Í jólaboðinu safnaðist unga fólkið saman til að hlýða á Trúbrot.  Græjurnar voru þandar í botn.  Bóndinn af næsta bæ hrópaði:  "Þvílíkur andskotans hávaði.  Í guðanna bænum lækkið í þessu gargi!"

    Afi kallaði á móti:  "Nei,  þetta er sko aldeilis ljómandi fínt.  Þetta er Trúbrot!"